Venalarin varikoz genelmesi xesteliyi ashagi etraflarda, adeten, qadinlarda mushahide edilir.Statistik melumatlara gore 45 yashdan yuxari her besh qadindan birinde qeyd olunur.
Etiologiyasi.Varikoz genelmeye sebeb olan amiller esasen 2 qrupa: a) xesteliyemeyllik yaradan anatomik amiller; b) xesteliyin torenmesine sebeb olan hemodinamik amiller.
birinci qrup amillere vena damarlarinin ezele-elastik liflerinin zeifliyi ve damarlardaki klapan chatishmazligi aiddir.Venalarin ezele qishasinin kollagen liflerinin zeifliyi anadangelme ve qazanilma ola biler.Muelliflerin bir qismi xesteliyin sebebini damar divarindaki birleshdirici toxuma liflerinin anadangelme zeifliyinde gorurler.Damar divarinin ezele-elastik liflerinin zeifliyi muxtelif toksiki-infeksion amillerin tesirinden toreyen neyrodistrofik pozgunluqlardan da bash vere biler.Damarlarin sinir sisteminin zedelenmesi onlarin tonusunun azalmasina, elastiki liflerin atrofiyasina sebeb ola biler.
xesteliyin torenmesinde endokrin amillerin tesirinin de mueyyen rolu vardir.Melumdur ki, varikoz genelme hamile qadinlarda daha chox tesaduf edilir.Bele veziyyeti ancaq ushaqliq terefinden chanaq damarlarinin sixilmasinda deyil, damar divarina hormonal tesirle de izah etmek olar.Bu tesir iki yolla ola biler: hormonun bilavasite damar divarina tesiri ve sari cisim hormonun hipofizin on payinin ifraz etdiyi vazopressini neytrallashdiraraq damar tonusunu azaltmasi.
Qeyd edilen anatomik deyishikliklerde damardaxili tezyiqin artmasi varikoz genelmelere getirib chixarir.Qarin boshlugu tezyiqinin artmasi ile mushayiet olunan oskurek, qebizlik, agir yuk qaldirmaq, hamilelik ve s. venalarda durgunluga ve genelmeye sebeb ola biler.Mueyyen edilmishdir ki, hamileliyin sonuna yaxin ashagi etraf venalarinda tezyiq yuxari etrafdaki venoz tezyiqe nisbeten 2-3 defe artir.
Xesteliyin torenmesinde damarlardaki klapan chatishmazligi da muhum rol oynayir.Boyuk derialti venadaki klapan chatishmazligi (anadangelme ve ya qazanilma) qanin retroqrad olaraq bud venasindan sethi venalara kechmesine sebeb olur.
Boyuk derialti vena (v.cuphena magna) qalin divarli oldugundan o chox da genelmir.Bu damarin, esasen, kichik, nazik divarli shaxeleri genelir.Sethi ve derin venalar arasindaki qovshaq venalardaki klapan chatishmazligi da varikoz genelmeye sherait yaradir.Venalarin genelmesi ve qapaqlarinin bir-birinden aralanmasi neticesinde nisbi klapan chatishmazligi bash verir.
Varikoz genelmede arteriyalarla venalar arasindaki shuntlarin feallashmasinin da rolunu qeyd edirler.Bu shuntlar oval chuxur, dizalti chuxur ve topuq nahiyesinde yerleshir, normada bagli olur.Mueyyen ekzogen ve endogen tesirler (intoksikasiya, hormonal tesir ve s.) arterio-venoz anastomozlarin ve qanin arteriyadan venaya kechmesi neticesinde venalarda tezyiqin artmasina sebeb olur.
Klinik menzeresi.Varikoz xesteliyi olanlar, adeten, ayaqlarinda agirliq, keylik hissinden, bezen kut agrilardan shikayetlenirler.
Bu elametler ayaq uste olduqda mushahide edilir, uzandiqda kechib gedir.Bezen paresteziya, neli ezelelerde kichik qicolmalar qeyd edilir.Ashagi etraflarin derialti venalarinin genelmesi gorunur.Varikoz genelme silindrik, torbashekilli, qivrimshekilli ola biler.Xesteliyin gec dovrlerinde deride trofiki deyishiklikler: hiperpiqmentasiya, ekzema, dermatit bash verir ve xoralar yaranir.Baldirin ashagi yarisinda topuqlar nahiyesinde qapaq chatishmazligi olan qovshaq venalar yerleshir.Bunlardaki requrgitasiya hemin sahede kapillyar qan dovrani pozgunluguna, trofiki deyishikliklere ve xoralarin emele gelmesine sebeb olur.
Diaqnozu.Venalarin varikoz genelmesinin diaqnozu o qeder de chetinlik toretmir.Xeste ayaq uste olduqda genelmish venalar asanliqla gorunur.Venoz klapan chatishmazligini mueyyen etmek uchun bir sira sinaqlar teklif edilmishdir.
Sethi venalarin klapanlarinin veziyyeti Brodi-Troyanov Trendelenburq sinagi ile yoxlanilir.Xeste arxasi uste uzanaraq ayagini 45 derece bucaq altinda qaldirir.Bu zaman sethi venalar boshalir.Boyuk derialti vena bud venasina achilan yerinde barmaqla sixilir ve xeste ayaquste qaldirilir.Barmagi buraxdiqda normada sethi vena yalniz 25-30 saniyeden sonra periferiyadan gelen qanla dolur.Eger sethi venalarda klapan chatishmazligi varsa, barmagi cheken kimi o, bud venasindan gelen qanla dolacaqdir.
Sethi venalarin klapan chatishmazligi Hakkenburqun "oskurek tekani" simptomu ile de yoxlanila biler.Klapan chatishmazligi olduqda oskurek zamani sethi venanin proksimal hissesi uzerine qoyulmush barmaq altinda tekan hiss edilecek.
Derin venalarin kechiriciliyi Delba-Pertes sinagi vasitesile yoxlanila biler.Xeste ayaq uste 3-5 deq. durduqdan sonra budun ashagi 3/1-ne sixac qoyulur ve addimlamaq teklif edilir.Derin venalarin kechiriciliyi yaxshi olsa addimlamaqdan 5-10 deq sonra qanin qovshaq venalarla derin venalara kechmesi neticesinde sethi venalar boshalacaq.Derin venalar tutulubsa (tromboz, iltihab ve s. neticesinde) sethi venalar daha da genelecek.Derin venalarin veziyyetinin yoxlanilmasinin en yaxshi usulu fleboqrafiyadir.Derin venalarin kechiriciliyi yoxlanilmadan operativ mualice aparmaq olmaz.
Mualice.Venalarin varikoz genelmesi konservativ, inyeksion ve operativ yolla mualice olunur.
Konservativ mualiceye elastiki corab, elastiki bint, beden terbiyesi, fizioterapevtik tedbirler aiddir.Bu mualice muveqqeti yaxshilashma verir.
Inyeksion mualicede genelmish vena duyunlerine sklerozlashdirici hipertonik mehlullar (60-70%-li qlukoza, 20-30%-li natrium-xlorid, 5%-li varikosid ve s.) yeridilir.Bele mehlullar damarlarda aseptiki iltihab torederek onlarin tutulmasina sebeb olur.Inyeksion mualice asan olub, ambulator sheraitde aparilir ve kosmetik qusur vermir.Lakin bu mualice tam radikal olmayib yeni varikozlarin qarshisini almir, bir sira yerli agirlashmalarla (nekroz, mehlulun paravazal saheye yeridilmesi) mushayiet oluna biler.
Varikoz genelmede ancaq operativ mualice tam sagalma vere biler.Operativ mualicede meqsed varikoz venalari qan dovranindan chixartmaqdir.
Troyanov-Trendelenburq usulu.Boyuk derialti vena bud venasina achilan yerden baglanir.Operasiyada meqsed qanin bud venasindan retroqrad olaraq sethi venaya qayitmasinin qarshisini almaqdir.Bu operasiyadan sonra residivler mushahide olundugundan, hazirda o, serbest operasiya kimi ishledilmir, lakin diger operasiya novlerinin esas terkib hissesi olaraq qalir.
Madelunq usulu.Bu operasiyada qasiq bukushunden ich topuga qeder aparilmish kesikle genelmish boyuk derialti vena chixarilir.
Narat usulu.Ashagi etrafda aparilmish bir neche boylama kesikle genelmish venalar kesilib goturulur.
Bebkok usulu.Bu varikoz genelmede ishledilen en genish yayilmish operasiyadir.Bu operasiyada venalar menfezine salinmish mil-ekstraktor vasitesile dartilib chixarilir.Deri uzerinde 2 xirda kesik: milin venaya salinan yerinde ve distal hissede milin 3 nahiyesinde aparilir.Ikinci kesikde vena kesiolir, onun proksimal ucu milin ucuna baglanilir ve mili geri chekerek vena chixarilir.Qeyd etmek lazimdir ki, bu operasiyada kollateral damarlar chixarilan venaya achilan yerde qopur ve qanaxma verir.Bunun qarshisini almaq uchun chixarilmish venanin yatagina hemostatik meqsedle tampon ve ya kichik diametrli polietilen boru yeridilib operasiyadan sonra aspirasiya edilir.
Bebkok operasiyasinda, shubhesiz ki, yalniz genelmish magistral venoz damar chixarila biler.
Varikoz genelmish venalari qan dovranindan chixarmaq meqsedile liqatura usulundan da istifade edilir.Bele operasiyadan biri Klapp operasiyasidir.O, ashagidaki shekilde aparilir.Ketqut geydirilmish iyne deriye batirilib, genelmish venanin altindan kechirilir ve onun diger terefinden chixarilir.Sonra iyne chixdigi yerden bir de deriye batirilib, bu defe venanin ustunden kechmek shertile birinci defe iyne batirilan noqteden chixarilir ve liqatura qoyulur.Operasiyadan mueyyen muddet kechdikden sonra ketqut sapi sorulur, eqet bu vaxt venalarda rekanalizasiya bash vermesi uchun kifayet olur.
Son iller varikoz genelmish venalarin elektrokoaqulyasiyasi tetbiq edilir.Operasiya diatermiya cihazina qoshulmush xususi elektrodlarla heyata kechirilir.Bu meqsedle boyuk derialti vena baglanib kesilir ve onun periferik hissesine elektrod salinir.Elektrod tedricen geri chekilerek koaqulyasiya aparilir.Elektrokoaqulyasiyadan sonra qanaxma, demek olar ki, mushahide edilmir.
Venalarin elektrokoaqulyasiyasi perivazal usulla da aparila biler.Perivazal elektrokoaqulyasiya aparmazdan evvel deri uzerinden venalar rengli mehlulla ishare edilir.Deride 2-3 sm boyuklukde kesik aparilir ve venaetrafi derialti saheye elektrod salinib vena boyu hereket etdirmekle koaqulyasiya aparilir.Damardaxili elektrokoaqulyasiyadanferqli olaraq bu usulla xirda venalari da bele koaqulyasiya etmek olar.
Umumiyyetle, varikoz xesteliyinde qeyd edilen operasiyalar chox vaxt birge tetbiq edilir.
Cerrahi xestelikler B.A.Agayev 1989
