Tetanus - yoluxucu xestelik olub, Clostridium tetani terefinden ifraz edilen toksin neticesinde ezelelerin lokal ve ya umumi yigilmasi ile xarakterize olunur.
Epidemiologiyasi ve patomorfologiyasi.Xestelik travmalarla elaqedar bash verir.Infeksiyanin girish qapisi - zedelenmish deri ortuyu ve selikli qishalardir.Derin yara cibleri olan deshilmish ve elece de ezilmish nekrotik toxumanin oldugu genish yaralar xususile tehlukelidir.Adeten ashagi etraflarin mikrotravmalari (62-65%) yoluxmanin daha tez-tez rast gelen sebebidir ve bununla elaqedar tetanusu "yalin ayaqlar" xesteliyi adlandirirlar.Yoluxma yaniq ve donvurma zedelenmeleri nahiyesinin, cerrahi emeliyyat sahesinin, venadaxili inyeksiya yerlerinin (xususen heroin narkomaniyasinda), dogush ve gizli abort vaxti dogush yollarinin, yenidogulmushlarda gobek helqesinin chirklenmesi neticesinde mumkundur.
Ekzotoksin sinir-ezele sinapsi shobesinde ashagi hereki neyronun simpatikonu terminalina daxil olur ve retroqrad aksoplazmatik cereyanla onurga beyninin ve kotuyun on buynuz neyronlarinin cismine girir.Sonra ise hereki neyronlarin dendritleri ve cismi nahiyesine tormozlayici sinapslari emele getiren qlisinergik neyronlarin simpatikonu uclarina kechir.Simpatikonu qlisinin azad olmasinin blokadasi neticesinde onurga beyni ve kotuyun hereki neyronlarinin oyanmasi bash verir ve bunun neticesinde xarakterik klinik menzere tezahur edir.
Tetanusun zeheri bashqa tormozlayici sistemlerin, elece de qammaamin-yag turshusu (QAYT) neyronlarinin da fealiyyetini pozur.
Merkezi ve periferik sinir sisteminde patomorfoloji deyishiklikler ashkar edilir.
Klinikasi.Inkubasiya dovru 5-10 gundur.Bu dovr 3 gune qeder qisala ve ya 3 hefteye kimi uzana biler.Inkubasiya dovru qisa olduqda xestelik adeten agir formada kechir.Klinik elametler 2-4 hefte davam edir.Xesteliyin 10-14-cu gunune qeder keskin dovr xestenin heyati uchun xususen tehlukelidir.Xestelik yerli ve umumi xarakter dashiya biler.
Tetanusun bashlangic elametlerinden biri trizm - yeni cheyneme ezelelerinin gerginliyi ve qicolmalarla yigilmasidir.Mimiki ezelelerin yigilmasi neticesinde uzun ozunemexsus ifadesi - sardonik gulush (risus sardonicus) qeyd olunur.Udlaq ezelelerinin qicolma yigilmasi neticesinde udma chetinleshir, boyun ezelelerinin agrili gerginliyi mushahide edilir.Xesteliyin suretli inkishafi ile elaqedar yigilmalar umumi xarakter dashiyir.Opistotonus tipikdir.Ezelelerin daimi tonik gerginliyi fonunda keskin agrili tonik qicolmalar bash verir: bunlar evvelce mehdud, sonra ise boyuk ezele destelerini ehate ederek yayilmish forma alir.Onlar ya oz-ozune bash verir, ya da xarici stimullarin tesirinden inkishaf edir.Teneffus ezeleleri, ses telleri ve diafraqmanin qicolmalari nefesalmani pozur, sianoz ve asfiksiya inkishaf edir, bir sira hallarda olum bash verir.Shuur adeten aydin olur.Qicolmalar ezabli yuxusuzluqla mushayiet olunur ve bu zaman narkotik ve yuxu toreden derman preparatlari tesir gostermir.
Umumi tetanusun klinik menzeresine hiperpireksiya, profuz terleme,urekdoyunme ve teneffusun tezleshmesi elametleri elave olunur.Xesteliyin keskin dovrunde pnevmoniyanin inkishafi, feqerelerin sinmasi, aritmiya mumkundur.
Qanda, sidikde ve MSS-de hech bir spesifik deyishiklik mueyyen edilmir.
Lokal forma kifayet qeder nadir hallarda tesaduf edilir.Ezelelerin yigilmasi ve kontrakturasi ancaq yoluxmush etraflarda mushahide edilir.Eger bash nahiyesi girish qapisi hesab olunursa (uz, qulaqlar, badamciqlar), o zaman klinik menzere bu shobenin elametleri ile mehdudlashir (Roze uz iflic tetanusu).Trizm, uz ezelelerinin iflici ve oftalmoplegiya xesteliyin bu formasinin xarakterik elametleridir.
Gedishi ve diaqnozu.50% hallarda olum mushahide edilir: xususi shobelerde ise bu reqem 10%-den chox olmur.Tecili olaraq tetanusa qarshi zerdab vurulduqda olum seviyyesi ashagi dushur.
Proqnozun gedishini daha da agirlashdiran amillerden umumi zeiflik, qisa inkubasiya dovru, ezele yigilmalarinin suretli inkishafi, ses tellerinde qicolmalar, hiperpireksiya, getdikce artan urekdoyunme ve onun bradikardiya ile evez olunmasini ve teneffusun tezleshmesini gostermek olar.Olum xesteliyin 3-10-cu gununde teneffus ezelelerinin iflici netcesinde bash verir.
Diaqnostikasi.Diaqnoz derinin ve derin toxumalarin yaralandigi shexslerde xarakterik klinik elametlere (trizm, sardonik gulush, tonik yigilmalar, umumi qicolmalar) esasen qoyulur.
Differensial diaqnoz tetaniya ile aparilir.Ancaq qalxanvarietraf vezilerin chatishmazliginda klinik menzere bashqa formada mushahide olunur.Karpopedal yigilmalar, "mamacha eli" qeyd olunur, butun bedenin qicolmasi nadir hallarda bash verir.Hipokalsiemiya, qusma, qarinda agri, ishal, bronxospaz, Xvostek elameti parathormonun chatishmazligi ve kalsiumun azalmasi fonunda bash verir.
Uz Roze tetanusunu kotuk ensefalitinden ferqlendirmek lazimdir: bele ki, ensefalitde trizm qeyd olunmur.
Mualice.Mualice xususi shobelerde aparilir.Yaranin derhal yoxlanmasi ve cerrahi temizlenmesi gosterishdir.Yara nahiyesinden zeherin bedene yayilmasinin qarshisini almaq meqsedile temizlemeden evel tetanus eleyhine zerdab vurmaq lazimdir.Qicolma bash vermemesi uchun cerrahi mudaxile narkoz altinda aparilir.
Zerdabin erken qebul edilmesi neticesinde o, zeheri neytrallashdiraraq sinir sistemine kechmesinin qarshisini alir.Zerdabi ezele daxiline bir defeye - 100000-150000 AD dozada yeridirler.En yaxshi ve effektli antitoksik vasite tetanus eleyhine insan immunoqlobulini hesab olunur; mualice dozasi 900 TV (6 ml) bir defeye ezeleye vurulur.Antibiotiklerle mualice olmush huceyrelerde yerleshen tetanus choplerinin vegetasiya eden formasina tesir edir.Penisillin yuksek dozada teyin edilir (her kq beden chekisine gunde 200000 vahid).10 gun erzinde gunde 6 defe vena daxiline vurulur.Penisilline qarshi reaksiya mushahide edildikde tetrasiklin qebulu meslehetdir: 30-40 mq/kq gunde 4 defe daxile qebul edilmekle (gundelik doza 2 q-dan artiq olmur).
Qicolmalarin qarshisini almaq uchun nezaret rejimi yaradilir, sedativ, narkotik, neyroleptik vasiteler qebul edilir.
Xususi profilaktik tedbirler planli shekilde aparilir, ushaqlar arasinda feal immunlashma aparilmasindan ve ehali arasinda AGDT ve ADT tetbiq edilecek kontingentin mueyyen edilmesinden ibaretdir.
Tetanusun inkishaf tehlukesi olduqda texiresalinmaz profilaktik tedbirler gorulur: peyvend olunmush shexslere 0.5 ml tetanus anatoksini, peyvend edilmeyen shexslere ise 1 ml anatoksin ve 3000 TV tetanus eleyhine zerdab vurulur.Tetanusa qarshi insan immunoqlobulini 3 ml dozada qebul edile biler.
