Pielonefrit boyrek leyeni ve kasaciqlarinin, boyrek parenximasinin, xususen ara toxumanin qeyri-spesifik iltihabi prosesidir.Xestelik en chox ushaq yashlarinda tesaduf olunur.Yashlilarda ise ushaq vaxti sagalmamish pielonefritin davami mushahide olunur.40 yasha qeder qadinlar daha tez xesteliye tutulur, bu da hamilelik ve ashagi sidik yollarinin anatomik xususiyyeti ile elaqedardir, ahil yashlarda ise kishiler arasinda xesteliyin chox yayilmasini prostat vezinin xoshxasseli hiperplaziyasi neticesinde bash veren sidik stazi ile izah etmek olar.
Pielonefrit en chox tesaduf olunan boyrek xesteliyi olub eyni zamanda yuxari orqanlari katarindan sonra butun xestelikler arasinda tezliyine gore ikinci yeri tutur.Statistik melumatlara gore butun boyrek xesteliklerinin teshrihlerinin 7-20%-de xronik pielonefrit ashkar edilir.
Tesnifat.Gedishine gore keskin ve xronik pielonefrit ayird edilir.Keskin pielonefrit boyreklerde geden muxtelif intensivlikde irinli-iltihabi prosesdir.Xronik pielonefrit - sustgedishli, arabir keskinleshme veren boyrek parenximasinin ve leyen urotelisinin bakterial iltihabi prosesi olub boyrek toxumasinin sklerozu ile neticelenir.
Xronik pielonefritin meydana chixmasi keskin pielonefritin xronik hala kechmesi ve yaxud bashlangicdan xroniki proses kimi de mushahide oluna biler.
Pielonefrit birincili, agirlashmamish ve ya hematogen ve ikincili, agirlashmish ve ya obstruktiv olmaqla iki qrupa ayrilir.
Birincili pielonefritde xesteliyin bashlangicinda boyrek ve yuxari sidik yollarinda urodinamik deyishiklikler bash vermir, lakin ikincili pielonefritde ise eksine, xesteliyin emele gelmesinin esas shertlerinden biri - boyrek ve yuxari sidik yollarinda urodinamikanin uzvi ve funksional pozulmasidir.Bunun mueyyenleshdirilmesinin boyuk klinik ehemiyyeti vardir, chunki xesteliyin gedishi, mualice usullari ve proqnozu bu iki formada bir-birinden ferqlenir.
Ikincili pielonefritin bash vermesinde yuxari sidik yollarinda urodinamik pozgunluqlarla yanashi boyrek, qan ve limfa dovrani pozgunluqlari, sidik kisesi - sidik axari - boyrek reflyuksu ve s. boyuk rol oynayir.Chox zaman boyrekdashi xesteliyi zamani ashkar edilmish pielonefriti ikincili pielonefrite aid edirler.Lakin mueyyen olunmushdur ki, bu xestelerin 3/1 hissesinde evvel pielonefrit, sonra ise boyrekdashi mushahide olunur.Hazirda melum olmushdur ki, pielonefrit yalniz 20% hallarda birincili, qalan 80% hallarda ise ikicilidir.
Pielonefritin tesnifati
Pielonefrit:
- Birterefli, ikiterefli, birincili, ikincili.
Gedishine gore:
- Keskin (seroz, irinli, apostematoz, boyrek karbunkulu, nekrotik papillit);
- Xronik.
Fazasina gore:
- Aktiv iltihab fazasi;
- Latent iltihab fazasi;
- Remissiya iltihab fazasi.
Gedish xususiyyetlerine gore:
- Yenidogulmushlarda, ushaqlarda pielonefrit;
- Qocalarda pielonefrit;
- Hamilelikde pielonefrit;
- Shekerli diabetde pielonefrit.
Neticesine gore:
- Boyrek buzushmesi;
- Pionefroz.
Etiologiya.Pielonefritin toredicileri muxtelif bakteriyalardir.Bunlarin arasinda daha chox tesaduf edilen bagirsaq chopleri (30%), protey (17.2%), stafilokokk (14.2%), psevdomonas (12%), streptokokk (6.5%), klebsielladir (0.7%).Ekser hallarda, xususen xronik pielonefritde qarishiq infeksiya, yeni bir neche mikroorqanizm ashkar edilir.Mualice prosesinde mikrob florasi deyishile biler.
Patogenez.Pielonefritin bash vermesinin esas shertlerinden biri orqanizmin mueyyen umumi veziyyeti ve mueyyen yerli faktorlarin olmasidir, chunki hele mikroorqanizmlerin boyreyin interstisial toxumasina kechmesi hech de hemishe xestelikle neticelenmir.Orqanizmin immun proseslerinin zeiflemesi xesteliyin bash vermesinde esas shertlerdendir.Hemchinin yorgunluq neticesinde orqanizmin infeksiyaya qarshi muqavimetinin zeiflemesi, kechirilmish xestelikler, hipovitaminoz, bedenin soyumasi, xroniki xestelikler pielonefritin inkishafina sherait yaradir.
Yerli faktorlardan sidiyin yuxari sidik yollarinda axinina mane olan butun sebebler (sidik axarinin daralmasi, bukulmesi ve sixilmasi, boyrek sallanmasi, boyrek ve sidik chixarici yollarin anomaliyalari ve s.) pielonefrite meyilliliyi artirir.
Pielonefritin emele gelmesi uchun bezi xestelikler zamani - shekerli diabet, podaqra, enterit, angina, pnevmoniya, irinlemelerde, sidik yollarinin bashqa xesteliklerinde (prostatit, sistit ve s.) eyni zamanda hamilelikde, vulvovaginitde, adneksitde ve s. elverishli sherait yaranir.
Yerli faktorlar arasinda pielonefritin inkishaf etmesi uchun urodinamik deyishikliklerin (reflyuks), boyrek venoz qan dovraninin, boyreklerden limfa axini pozgunluqlarinin xususi rolunu qeyd etmek lazimdir.Infeksiyanin boyrek toxumasina, leyencik ve leyene kechmesinin 3 yolu mueyyen edilmishdir: hematogen, urinogen ve sidik axarinin divari ile.
Hematogen yolla mikroorqanizmler bedenin her hansi yerinde yerleshen infeksiya ocagindan boyreye qan cereyani vasitesile getirilir.Urinogen yolla sidik yollarindan ve cinsi orqanlardan infeksiya boyreye kechir.Bu zaman sidiyin axmasina maneenin olmasi, yaxud sidik kisesi - boyrek, leyen - boyrek, leyen - venoz reflyukslari neticesinde urinogen yolla infeksiyanin boyreye kechmesi bash verir.Bezen bu iki yolla mikroorqanizmler eyni zamanda da boyreye keche biler.Boyrekde mikroorqanizmler boyrek yumaqcigina kechir, kanalciqlari ehate eden kapillyar tora, oradan da ara toxumaya daxil olur ve burada iltihabi prosesin yaranmasina sherait olduqda pielonefrit bash verir.
Hamilelik zamani pielonefritin bash vermesinin esas sebebi hormonal tesirden ve boyumush ushaqligin sidik axarlarini sixmasindan yuxari sidik yollarinin urodinamikasinin pozulmasi ve genishlenmesi hesabina olur.Bundan bashqa keskin pielonefritin chox vaxt sag terefli olmasi genishlenmish sag yumurtaliq venasinin sag sidik axarini sixmasi neticesinde meydana chixir (sag yumurtaliq venasi sindromu).
Pielonefritden evvel chox zaman bakteriuriya ashkar edilir (eger sidik axarinda manee yoxdursa).Bakteriuriyanin ashkar edilmesi hele pielonefrit demek deyildir.Pielonefritin bash vermesinde adi mikrob florasindan bashqa xesteliyin keskinleshmesinde ve residiv vermesinde protoplastlarin ve L-forma bakteriyalarin xususi rolu vardir.Protoplastlar yuksek osmotik lebilliye malik, huceyre qabigini itirmish bakteriyalardir.
Boyrek toxumasinda mikroorqanizmler yox olduqdan sonra da mikrob antigenleri boyrek toxumasinda ashkar edilir,bu da boyrek parenximasinda prosesin proqressinde boyuk rol oynayir.Yerli immun reaksiyalardan bashqa xronik pielonefritin aktiv fazasinda qanda immunoqlobulinlerin seviyyesinin yukselmesi (xususen IgG) ashkar edilir.Keskin pielonefritin xronik pielonefrite kechmesinin sebeblerinden boyreklerde sakitleshmish, amma potensial aktiv iltihabi prosesin olmasi ve qenaetbexsh olmayan mualicenin aparilmasini gostermek lazimdir.Bundan antibiotik ve kimyevi preparatlarin tesirinden mikroorqanizmlerin protoplastlara ve L-forma bakteriyalara kechmesinin de rolu vardir, chunki bunlar sonradan tedricen ozlerinin evvelki patogen halina qayidirlar.
Belelikle, pielonefritin patogenezinde makro- ve mikroorqanizmlerin xususi veziyyeti ile elaqedar yaranan elverishli sherait neticesinde boyrek interstisiyasina daxil olmush mikroorqanizmlerin iltihab prosesi yaratmasi durur.
Patoloji anatomiya.Muxtelif yollarla boyreye daxil olmush mikroorqanizmler interstisial toxumaya ve boyrek ciblerine (sinuslara) yayilir.Bashlangicda proses ocaqli olur, sonralar her yeni keskinleshme zamani proses yayilir, diffuz xarakter alir ve boyrek buzushmesi ile neticelene bilir.Hematogen (enen) pielonefritde iltihab ocaqlari esasen boyreyin qabiq maddesinde yerleshir ve kanalciqlari zedeleyir.Urinogen (qalxan) pielonefritde infeksiya boyreyi pazshekilli leyenden bashlayaraq boyreyin sethine qeder bir saheni tutur.Qlomerulonefritden ve nefrosklerozdan ferqli olaraq ikiterefli pielonefritde boyrek zedelenmesi assimmetrik olur.
Keskin pielonefrit seroz ve irinli ola biler.Xesteliyin bashlangici uchun paranefral toxumanin odemi xarakterikdir.Boyrek boyumush, toxumasi shishkin, doluqanli olur, kapsulasi asan soyulur.Boyrek kasaciqlari ve leyeni genishlenmish, bulaniq sidik, yaxud irinle dolmush, selikli qisha avazimish, ocaqli qanaxmalar ashkar edilir.Mualicenin tesirinden seroz pielonefrit geriye inkishaf edir, amma ola bilsin ki, irinli iltihab bash versin, apostematoz nefrit, boyrek karbunkulu inkishaf etsin.
Xronik pielonefritde iltihabi proses kanalciq, ara toxuma, yumaqciqla yanashi damarlara da yayilir, onlarda produktiv endoartrit, orta qishanin hiperplaziyasi, arteriolalarin sklerozu bash verir.Xronik pielonefritde mushahide edilen "qalxanabenzer vezi boyreyi" histoloji elametinin yaranmasinin sebebi kanalciqlarin malpigi piramidlerinin zirvesinde chapiqla sixilmasi ve neticede genishlenmesi, epitelinin yastilashmasi, kanalciqlarin icherisinin zulal kutlesi ile dolmasi ile izah edilir.
Xronik pielonefritde iltihab neticesinde bash vermish deyishilmish nahiyeler saglam boyrek toxumasi ile evez olunur.Ona gore de boyreklerde proses assimmetrik gedir.Histoloji olaraq xroniki pielonefritin 4 merhelesi ayrilir.I merhelede - ara toxumanin leykositar infiltrasiyasi, yigici kanalciqlarinin atrofiyasi bash verir.II merhelede yumaqciqlarin hialinozu, kanalciqlarin atrofiyasi, chapiq toxumanin inkishafi ashkar edilir.III merhelede yumaqciqlarin mehv olmasi ile yanashi kanalciq epitelisi az differensasiya edir ve menfezi kolloid kutle ile dolmush olur.IV merhelede boyreyin qabiq maddesi azalir, boyreklerde birleshdirici toxuma inkishaf edir - birincili buzushmush boyrek ortaya chixir.
