10 Mayıs 2011 Salı

Dietoterapiyalar

Boyrek xestelikleri zamani pehrizler.

Boyrek xestelikleri zamani orqanin ifrazat funksiyasinin pozuldugu ve boyrek chatishmazligi bash verdiyi uchun pehriz sechimi xesteliyin xususiyyetinden ve boyrek funksiyasinin pozulma derecesinden asilidir.
Keskin nefrit. Dietoterapiyanin esas prinsipi xorek duzunun, zulalin, etin ve baligin eksraktiv maddeleri, meyve ve terevezin efir yaglarinin keskin shekilde mehdudlashdirilmasindan ibaretdir. Qebul olunan mayenin miqdari ya oten gun erzinde ifraz olunan sidiyin miqdarina beraber olmali, ya da ondan 0.3-0.4 litr chox ola biler. Keskin nefritin agir gedishli formasinda oliqo-anuriya ve odemler mushahide edildikde xesteye yemek ve maye qebulu tam mehdudlashdirilir: "acliq ve susuzluq" ile mualice aparilir. Sonra 2-3 gune sheker gunleri teyin edilir: 150 q ve 1.5-2 stekan limonlu, achiq chay 4-5 defe verilir. Orta agirliqli nefritlerde sheker gunleri xesteliyin ilk gunlerinden tetbiq edilir. Bashqa karbohidrat - kartof, qarpiz, kompot, uzum yungulleshdirme pefrizleri istifade olunur. Yungulleshdirme gunlerinde xestelere maye verilmir. Sonra xeste 3-4 gune 7a stoluna kechirilir. Sonraki dovrde xestenin veziyyetinin yaxshilashdigi teqdirde - odemlerin, yuksek arterial hipertenziyanin azalmasi, qanin ve sidiyin analizlerinin yaxshilashmasi bash verdikde 10 gun erzinde 7b stoluna ve sonra 7 stola kechmeye imkan yaradir. 7 pehrizlerin hamisinda xorek duzu mehdudlashdirilir, zulalsiz chorek istifade olunur, rasion vitaminlerle zenginleshdirilir. Pehrizin enerji qiymeti yaglar ve karbohidratlarin hesabina doldurulur, amma keskin nefrit allergik xestelik oldugu uchun shekerin miqdari mehdudlashdirilir. Orqanizmin tam natrium ve xlor ehtiyatlari tukendikde, ishtahasizliq, zeiflik, urekbulanma bash verdikde 20-25 gunden sonra yemeyini duzlamaq uchun xesteye gunde 3-5 q xorek duzu verilir. Yemeklerin dadini yaxshilashdirmaq uchun qida turshulari, edviyyatlar, souslar ve natriumsuz xususi duzlar icaze verilir.
Xroniki nefrit zamani boyreklerin funksiyalari tedricen pozulur. Xestelik simptomsuz keche biler, yaxud da odemler, arterial hipertenziya, proteinuriya ve xroniki boyrek chatishmazligi mushahide oluna biler. Nefrotik sindrom ile mushayiet olunan xroniki nefrit xususi bir forma teshkil edir.
Remissiya dovrunde olan xroniki nefrit zamani odemler, arterial hipertenziya, xroniki boyrek chatishmazligi ve sidiyin muayinesinde boyuk deyishiklikler olmadiqda 7 pehriz stolu, xorek duzunun gundelik qebulu bir qeder azaldilmaqla (6-10 q) teyin olunur. Ayda iki defe yungulleshdirme gunleri (karbohidratlar verilir, xorek duzu mehdudlashdirilir) teyin olunur. Xesteliyin keskinleshmesi dovrunde 7a pehrize kechilir, yungulleshme gunleri (sheker, duyu, kompot, meyve, terevez, kartof) teyin edilir. Nefrotik sindrom ve xroniki boyrek chatishmazligi zamani xususi pehrizden istifade olunur.
Nefrotik sindrom. Nefrotik sindrom zamani pehriz ashagidaki prinsip esasinda qurulur: 1) tam qiymetli zulallarin miqdarinin artirilmasi; 2) xorek duzunun miqdarinin mehdudlashdirilmasi; 3) serbest mayenin, xolesterinin, heyvani yaglarin, shekerin mehdudlashdirilmasi; ,4) kalium ve vitaminlerin artirilmasi. 7 pehriz stolu teyin olunur, zulalin miqdari kesmiyin, yumurta aginin, soyutma etin ve baligin hesabina 120-125 q-a chatdirilir, bitki mensheli yaglar artirilaraq, heyvan mensheli yaglar azaldilir. Yemeyin dadini yaxshilashdirmaq uchun ona limon, tomat, gavali ve bashqa shireler qatilir, edviyyatlar - defne yarpagi, sirke, zire, shuyud, ceferi istifade olunur. Yungulleshdirme gunleri teyin edilir. Xorek duzunun mehdudlashdirilmasi 1-1.5 ay davam edir ve bu muddetden sonra xesteye gun erzinde 4-5 q duzun istifade olunmasina icaze verilir.
Pielonefrit. Pielonefrit zamani pehriz teyin etdikde sidiyin pH-i nezere alinmir, onu deyishmekle mikroblarin inkishafi uchun dozulmez sherait yaradilir. Sidiyin tursh reaksiyasinda pehriz 6, qelevi reaksiya olduqda pehriz 14 teyin olunur. Sidik yollarini qiciqlandiran mehsullar - terevez, terkibinde efir yaglari olan terevezler (sogan, sarimsaq, xren, turp), edviyyatlar pehrizden chixarilir. Xestelere pehriz 7 teyin olunur, choxlu maye, teze meyve - terevez verilir.
Boyrekdashi xesteliyi. Boyrekdashi xesteliyi zamani dietoterapiyanin prinsipleri: 1) sidik yollarinda chokuntu ve dash emele getire bilen qida mehsullarini mehdudlashdirmaq; 2) qidanin xarakterini deyishmekle sidiyin pH-i requle etmek ve bununla da sidik yollarinda chokuntunun yaranmasinin qarshisini almaq ve dashlarin hell olmasina nail olmaq; 3) chokuntuleri sidik yollarindan chixartmaq uchun choxlu maye ichmek.
Oksaluriya zamani tovsiye olunan mehsullar:
- et, toyuq, baliq orta miqdarda ( gunde 100 q ve ya 150-200 q gunashiri) qaynanmish halda, bishirilmish kolbasa, sosiska, yumurta, qaynadilmish etden ve baliqdan salatlar;
- sud, qatiq, kesmik, xama;
- piyler, kere ve bitki yaglari;
- yarmalar: qarabashaq, yulaf, bugda, arpa, makaron memulatlari, onlardan suplar;
- chorek: bugda, chovdar, un memulatlari;
- meyve ve terevez, terkibinde oksalat turshusu az olmali (xiyar, kelem, noxud, badimcan, balqabaq, merci, erik, banan ve s.);
- suplar, souslar;
- terevezden duzeldilmish soyuq qelyanaltilar, badimcan kurusu;
- kompot, kisel, muss;
- chay, achiq sudlu qehve, mors, kvas, mineral sular.
Pehrizde azaldilir ve ya tam chixardilir:
- qaraciyer, boyrek, dil, beyin, duzlu baliq, paxlalilar;
- duzlu pendir;
- ispanaq, tursheng, gobelek, chiyelek, armud, lobya, duzlu terevezler, chugundur, yerkoku, sogan, pomidor;
- et, gobelek, baliq bulyonu, sousu;
- duzlu qelyanaltilar, konservler, kuru, istiot, xardal;
- shokolad, encir, qara qaragat, qaragile, konfetler, murebbeler, qennadi memulatlari;
- kakao, tund qehve.
Uraturiya zamani tovsiye olunan mehsullar (pehriz 6):
- yagsiz et, baliq, qush gunashiri, soyutma sheklinde;
- sud mehsullari: sud, qatiq, kesmik, xama, pendir;
- yumurta, gunde 1 deneden chox olmamaqla;
- yaglar: kere, bitki yaglari;
- yarmalar butun nov yemeklerde, motedil miqdarda;
- chorek ve un memulatlari;
- terevezler: lazimi miqdarda;
- vegetarian suplar (borsh, shi, terevez, kartof, okroshka, dovga ve s.);
- serin qelyanaltilar: salatlar, ikralar;
- meyveler, shirin yemekler: meyve, gilemeyve, murebbe, bal;
- souslar: terevez, xama, sudlu;
- edviyyat: limon turshusu, vanilin, darchin;
- ichkiler: chay, qehve, shireler, itburnu bishirmesi, quru meyve kompotu, mineral sular.
Qadagan olunur:
- et mehsullari, onlarin bulyonlari, qaraciyer, boyrek, dil, beyin, kolbasa, quru baliq, kuru;
- duzlu pendir;
- gobelek, tursheng, ispanaq, gul kelemi;
- shokolad, encir, moruq;
- istiot, xardal, xren;
- kakao, qehve, tund chay.
Fosfaturiya zamani tovsiye olunan mehsullar:
- et, qush, baliq, butun formalarda;
- yumurta, gunde 1 dene;
- yaglar: kere yagi, bitki yagi;
- yarmalar, butun hazirlanmaformasinda, amma sudsuz;
- chorek, un memulatlari;
- terevez: yashil noxud, balqabaq, gobelek;
- tursh alma novleri, mersin, qushuzumu, kompot, kiseller;
- bal, sheker, qennadi memulatlari;
- achiq chay, qehve, itburnu bishirmesi.
Qadagan edilir:
- hiseverilmish memulatlar, duzlu mehsullar;
- sud ve sud mehsullari;
- piyler;
- kartof, terevez;
- meyve, gilemeyve, terevez shireleri.
Xroniki boyrek chatishmazligi. XBC zamani pehriz xestelerin heyatinin qorunmasina, ish qabiliyyetinin saxlanmasina ve boyrek funksiyasinin proqressiv pisleshmesinin qarshisinin alinmasina yoneldilmelidir. Bu meqsedlere chatmaq uchun esas etibarile azzulalli yuksekkalorili (karbohidratlarin ve yaglarin hesabina) pehriz tetbiq edilir.
XBC zamani tetbiq olunan pehriz ashagidaki teleblere cavab vermelidir:
1) Pehriz orqanizmde zulal katabolitlerinin seviyyesinin ashagi salinmasina xidmet etmekle orqanizmin oz zulallarinin parchalanmasina yol vermemelidir. Bu gun erzinde bedene daxil olan zulallarin, bitki zulallari hesabina, 20-40 q-a qeder azaltmaqla eyni zamanda terkibinde lazimi miqdarda evezolunmayan aminturshular olan heyvani zulallarin istifadesi hesabina elde olunur. Evezolunan aminturshular orqanizmde sintez oluna bilirler. Amma evezolunmayan aminturshular insan bedeninde sintez oluna bilmedikleri uchun onlar orqanizme ancaq hazir veziyyetde daxil olmalidirlar. BMT-nin Beynelxalq qidalanma teshkilatinin tovsiyelerine gore evezolunmayan aminturshulara telebat gun erzinde: izoleysin - 1 q, leysin - 1.52 q, valin - 1.12 q, metionin+sistin - 0.75 q, fenilalanin+tirozin - 1.61 q, tireonin - 0.84 q, triptofan - 0.24 q, lizin - 1.33 q-a beraberdir.
Ona gore pehrizin zulal komponentini sechdikde onun terkibine ve zulalin keyfiyyetine diqqet yetirmek lazimdir. Teyin olunmushdur ki, yumurta aginin terkibinde butun evezolunmayan aminturshular, kartofun terkibinde ise metioninden bashqa butun evezolunmayan aminturshular vardir.
Xestelerin zulal rasionunu teyin etmek uchun ashagidaki qayda esas tutulur: 100 q zulal 35 q sidik covheri ve ya 16 q karbamid azotu verir. Bele ki, 1 q sidik ile ekskressiya olunan karbamide 3 q zulal dushur. Misal uchun - xeste gun erzinde sidik ile 10 q karbamid xaric edirse, onun zulal rasionu gunde 30 q zulaldan ibaret olmalidir ve bu zaman evezolunmayan aminturshularin miqdari 5 q-dan az olmamalidir.
2) Karbohidrat ve yaglarin hesabina qidanin yuksek kaloraji temin olunmalidir - 35-50 kkal/kq ve ya 2500-3000 kkal/gun. Qida vitaminlerle zengin olmalidir ki, beden zulallari parchalanmaqdan qorunsun ve aminturshulardan zulal sintezi temin olunsun. Karbohidratlarin yaglara nisbeti 3:1 olmalidir.
3) Xorek duzu pehrizden ya tam chixarilir, yaxud mehdudlashdirilir, odem ve hipertenziya olduqda xorek duzunun qebulu gun erzinde 4-6 q-a qeder azaldilir. Eksine natriumun itirildiyi bezi boyrek xesteliklerinde eksine, xorek duzunun boyuk miqdari teyin olunur. Umumiyyetle odemleri ve hipertenziyasi olmayan xestelere xorek duzu mehdudlashdirilmir. Qebul olunan mayenin miqdari evvelki gun erzinde ifraz olunan sidiyin miqdari uzerine 300-500 ml gelmekle teyin olunur. Xestelerin beden chekisinin her gun teyin olunmasinin boyuk ehemiyyeti vardir, chunki bu odemlerin bashlanmasini vaxtinda teyin etmeye imkan verir.
4) Boyuk miqdarda meyve ve terevez istifade olunur, onlarin zulal, elektrolit, vitamin terkibi nezere alinir. Kalium ile zengin olan mehsullar - uzum, kishmish, banan, erik, kartof istifade olunduqda qan plazmasindaki kaliumun seviyyesi nezaret olunmalidir.
5) Boyrekleri qiciqlandiran maddeler ve ichkiler (alkoqol, azotlu, ekstraktiv maddeler, tund chay, qehve, kakao, shokolad, keskin duzlu qelyanaltilar) qadagan olunur.
6) Xestelerin ishtahasini yaxshilashdirmaq uchun muvafiq kulinar ishlemelerden istifade olunur. Bu meqsedle edviyyatlar (defne yarpagi, darchin, mixek, sarikok ve s,) istifade olunur.
Qida mehsullarinda en chox ehemiyyet kesb eden maddelerin miqdari cedvel 23-de teqdim olunmushdur.
Giovanetti ve b. (1963, 1964) terkibinde 18-25 q zulal, 2-5 q xorek duzu olan pehriz tetbiq edilir. Xesteye tam zulalsiz qida mehsullari teyin edilir ve zulal ancaq yumurta agi sheklinde verilir.
Polec (1966) kartof pehrizini tovsiye etdi - bura 1000 q kartof, 120 q yag, 50 q sheker, 300 q , meyve-terevez, 1.5 q metionin daxildir. Kartofda metioninden bashqa butun aminturshular oldugu uchun metionin ayrica elave edilir.
Ketosteril evezolunmayan aminturshulardan ibaret tabletler formasinda (her 1 kq xestenin beden chekisine 1 l/gun olmaqla) derman vasitesi kimi zulalsiz pehrizde olan xestelere verilir.
Bu pehrizler zamani xestelerde odem, arterial hipertenziya, urek chatishmazligi olmadiqda xorek duzu ve qebul olunan mayenin miqdari mehdudlashdirilmir. Eksine, diurezi artirmaq meqsedi ile lazimi qeder maye qebul olunur.
Ashagida numune uchun teqdim olunan pehrizin bezi xususiyyetleri verilir.
Umumi xarakteristikasi. Hiponatriumlu rasion, kimyevi terkibine gore qiymetli, lazimi kolorajli, zulallar esasen bitki mensheli olmali (80%), purinler ve ekstraktiv maddeler maksimum kenar edilir. Bu meqsedle pehrizde et memulatlari ve baliq mehdudlashdirilir, konservler, chetineriyen heyvan yaglari qadagan edilir.
Kulinar hazirlanma. Butun xorekler duzsuz hazirlanir, qaynadilir ve ya sonra bir az qizardilir.
Energetik qiymeti ve kimyevi terkibi: zulal - 70 q, yaglar - 95 q, karbohidratlar - 470 q, kalori - 3000 kkal.
Qidalanma rejimi. Hisse-hisse, gunde 6 defe, eyni vaxtda, erzaq mehsullari beraber miqdarda paylanir.
Tovsiye olunan yemekler ve mehsullar. Ag chorek, pechenye, bulka, suxari ve bashqa un memulatlari.
Suplar - vegetarian, muxtelif terevezlerden hazirlanmaqla, borshlar, shi, dogramac, meyve suplari.
Terevezden hazirlanan yemekler ve qarnirler: kartof, kelem, yerkoku, gul kelemi, chugundur, xiyar, pomidor, sogan, balqabaq, noxud, badimcan, kahi, goyerti - tebii halda, bishirmek ve sonra qizartmaq. Terevez salatlari, tutmasiz vineqret. Terevezden hazirlanmish kotletler, ruletler, pudinqler ve s.
Undan, krupadan, makarondan hazirlanmish yemekler: piroq, bliniler, oladi, siyiq, plov, dolma, farshlanmish pomidor, badimcan, biber, vermeshel, kere yagi ve pendirle.
Yumurta: gun erzinde 1/2 - 1 eded
Sud ve sud mehsullari: mehdudlashdirilir, dovga, duzsuz pendir, kesmik, xama istifade edilir.
Meyve, gilemeyve, shirin yemekler, shirniyyat: butun nov ve formada meyve ve terevezler. Muxtelif shireler, kompotlar, kiseller, musslar. Murebbe ve bal.
Ichkiler: Achiq chay ve kofe, itburnu bishmesi, qelevi mineral sular.
Souslar ve edviyyat: sudde, xamada, suda ag sous.
Qadagan edilir: Keskin ve duzlu yemekler, et, baliq, qush, hise verilmish memulatlar, konservler, duza qoyulmush memulatlar, alkoqol.
Bu pehriz uzun muddet verile biler.
@2007, Mehman Agayev, "Nefrologiya"